بازگشت

سوره ي هل اتي




از آيات شريفه اي که دلالت بر زهد و فضيلت حضرت زهرا (سلام الله عليها) مي نمايد، آيات سوره ي هل اتي (سوره ي دهر يا انسان) است:

«ان الابرار يشربون من کاس کان مزاجها کافورا- عينا يشرب بها عباد الله يفجرونها تفجيرا- يوفون بالنذر و يخافون يوما کان شره مستطيرا- و يطعمون الطعام علي حبه مسکينا و يتيما و اسيرا- انما نطعمکم لوجه الله لا نريد منکم جزاء و لا شکورا- انا نخاف من ربنا يوما عبوسا قمطريرا- فوقيهم الله شر ذلک اليوم ولقيهم نضره و سرورا- و جزيهم بما صبروا جنه و حريرا-...» [1] .

«بدرستي که نيکان (در بهشت)، از جامي نوشند که طبعش (در لطافت و رنگ و بوي، مانند) کافور است- و آن از چشمه اي است که بندگان خاص خدا، از آن مي نوشند؛ و هر کجا که مي خواهند، به اختيارشان جاري مي شود- آنان کسانيند، که نذر خود وفا مي کنند؛ و از روزي که شر و سختيش، همه ي اهل محشر را فرا مي گيرد؛ بيم دارند- ايشان در راه


محبت او، فقير و يتيم و اسير را اطعام مي نمايند- (و مي گويند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام مي کنيم، و از شما پاداش و سپاس نمي خواهيم- جز اين نيست که ما از پروردگار خود؛ از روزي که رنج و سختي آن، رخسار خلق درهم و غمگين است، مي ترسيم- پس خداوند، ايشان را از شر و فتنه ي آن روز محفوظ داشت، و به آنها روي خندان و دل شادمان عطا نمود- و پاداش شکيبايي آنان را، بهشت و لباس حرير بهشتي مقرر فرمود...»

امام ابوالمؤيّد موفّق بن احمد در کتاب فضائل امام واحدي در کتاب «البسيط» و ابواسحاق ثعلبي در تفسير کبير خود، از ابن عباس نقل مي کنند که آيات ياد شده، در شأن علي و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) نازل شده است.

حافظان حديث و پيشوايان تفسير، از ابن عباس مجاهد، ابوصالح، عطاء و غيره روايت کرده اند که:

حسن و حسين (عليهماالسلام) بيمار گشتند. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) و اکثر اعراب، به عيادت آنها آمدند. علي (عليه السلام) و فاطمه (سلام الله عليها) و خادمه شان فضّه، نذر کردند که در صورت بهبودي ايشان، سه روز روزه بگيرند. نزد خاندان رسالت چيزي نبود (که با آن افطار کنند)، نه کم و نه زياد. پس علي (عليه السلام)، سه پيمانه جو قرض نمود، و فاطمه (عليهاالسلام) پيمانه اي از آن را آرد نمود و پنج قرص نان از آن تهيّه کرد، تا هر يک به قرصي از آن افطار کنند. اميرالمؤمنين (صلوات الله عليه) نماز مغرب را گزارد، و به خانه آمد. فاطمه (عليهاالسلام) (سفره را گسترد و) قرصهاي نان را در مقابل افراد خانواده نهاد.

در اين هنگام مستمندي در زد، و تقاضاي طعامي نمود. پس تمامي افراد، خوراک خود را به مستمند دادند.

آن روز و شب گذشت، و چيزي تناول نکردند در روز دوم که خانوده روزه گرفتند، صدّيقه ي اطهر (سلام الله عليها) پيمانه اي ديگر از آرد را پخت،


و از آن چند ناني تهيه نمود، و به هنگام افطار، در برابر علي و حسن و حسين (عليهم السلام) گذارد. مجددا در به صدا آمد، و يتيمي مشاهده شد، که طلب غذا مي کرد. اين نوبت نيز همگي طعام را بخشيدند. در افطار روز سوم نيز، اسيري آمد، و ايثارگران، خوراک خود را به او عطا نمودند.

سه روز گذشت؛ و خاندان وحي، جز آب، چيزي از کامشان فرو نرفت. روز چهارم، پيامبر (صلي الله عليه و آله) ايشان را مشاهده نمود، که از گرسنگي لرزه بر اندام دارند، و فاطمه (عليهاالسلام) شکمش به پشتش چسبيده و چشمانش فرو رفته است. پيامبر فرياد کشيد: خدايا! خاندان محمد (صلي الله عليه و آله) را درياب! آنان از گرسنگي تلف شدند.

جبرئيل فرود آمد و گفت: آنچه را که خداوند براي آرامش خاطر تو درباره ي خانواده ات نازل کرده برگير. فرمود: چه بگيرم اي جبرئيل؟ پس او سوره ي «هل اتي» را بر حضرتش قرائت نمود.»

اين روايت را گروهي از علماي بزرگ اهل تسنن نقل کرده اند، از آن جمله اند: بيضاوي، زمخشري در «تفسير کشّاف»، واحدي در کتاب «البسيط»، بغوي در «معالم التنزيل» و نظام الدين حسن بن محمد بن حسين نيشابوري در تفسير «غرائب القرآن و رغائب الفرقان». او حکايت گذشته و نزول آيات سوره ي دهر را ياد مي کند، سپس مي گويد: «روايت شده که درخواست کننده ي از ايشان در آن سه شب، جبرئيل بوده است، که به فرمان خدا قصد آزمايش ايشان را داشته است.»

سيوطي نيز در «الدر المنثور»، به اسناد خود نقل کرده که آيه در مورد خاندان رسالت نازل شده؛ و از اين رو آيه به آنان اختصاص يافت، که آنان ايثاري بزرگ نمودند، که از غير آنان صادر نشد. همچنين او يادآور شده که اين انفاق عظيم آنان، تنها براي رضاي خداي متعال انجام گرفته، و شوق به ثواب او و بيم از جلال او- تبارک و تعالي- يگانه عامل ايثار آنان بوده است؛ از اين رو خداوند هم (در روز قيامت)، رويشان را شاداب و دلشان


را شادمان مي نمايد.

شيخ مفيد (رضوان الله عليه) در کتاب «الارشاد» گويد: «خداوند، خاندان رسول خدا (صلي الله عليه و آله) را مورد اکرام و ستايش خود قرار داده است؛ زيرا آنان طعام خود را که سخت به آن نياز داشتند، بر يتيم و مستمند و اسير بخشيدند. از اين رو خداوند سبحان، آيات سوره ي هل اتي را در شأن علي و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) نازل نموده: و يطعمون الطعام...، پس پاداش آنان را بطور قطع اعلام کرد و آن را مشروط به شرطي نساخت». [2] .



پاورقي

[1] آيات 5 الي 12 سوره انسان. آيات بعد نيز با آيه ي 22 به مدح اهل بيت (عليهم السلام) و موقعيت آنان در بهشت مي پردازد.

[2] درباره ي نزول سوره ي هل اتي در شأن خمسه طيبه- عليهم السلام- مراجعه شود به:

1- غايه المرام مقصد دوم، باب 71 و 72، ص 374- 368.

2- بحارالانوار، 35، ص 256- 237.

3- الغدير، ج 3، ص 111- 106 و 171- 169.

4- فضائل الخمسه ج 1 ص 305- 301.

5- دلائل الصدق ج 2 ص 179- 172.

6- فاطمه الزهراء عليهاالسلام، ص 34- 31.

7- احقاق الحق ج 3 ص 177- 157، ج 9 ص 123- 110، ج 14 ص 457- 446، و ج 18 ص 343- 339.

8- الکلمه الغراء في تفضيل الزهراء سلام الله عليها، ص 47- 38.