توحيد در عبادت
مقصود حضرت زهرا عليهاالسلام از «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريک له کلمة جعل الاخلاص تاويلها» اين است که خداي تعالي، اخلاص را تاويل و تجسم کلمه ي توحيد قرار داد؛ بدين معنا که موحد حقيقي، که جانش لبريز از توحيد خداوند، در تمام مراتب آن (ذات، صفت، فعل)، پاک و پيراسته از ريا و مانند آن است و انگيزه ها و رفتار و سلوکش، خالص براي خداست و سودايي جز خشنودي حق در سر ندارد و در نيازمندي هايش، يکسره خويشتن را به او سپرده است و با دل و جاني سرشار از خضوع و خشوع، هماهنگ با فطرت، اين سرود دلنشين را مي خواند:
... انني هداني ربي الي صراط مستقيم دينا قيما ملة ابراهيم حنيفا و ما کان من المشرکين-... ان صلاتي و نسکي و محياي و مماتي لله رب العالمين- لا شريک له و بذلک امرت و انا اول المسلمين-... اغير الله ابغي ربا و هو رب کل شي ء. [1] .
... آري! پروردگارم مرا به راه راست هدايت کرده است: ديني پايدار، آيين ابراهيم حق گراي؛ و او از مشرکان نبود... در حقيقت، نماز من و ساير عبادات و زندگي و مرگ من، براي خدا، پروردگار جهان است که او را شريکي نيست و بر اين کار، دستور يافته ام و من، نخستين مسلمانم... آيا جز پروردگار بجويم، با اينکه او پروردگار هر چيزي است؟
بر اين اساس، کسي که در سلوک علمي و سير فکري خويش، دريافته است که آفريننده و گرداننده ي چرخ آفرينش و فرمانرواي مطلق جهان، تنها خداست؛ مي سزد که در صحنه ي عمل نيز جز خداوند را نپرستد و در عرصه ي طاعت گزاري نيز تنها دل به فرمانهاي او بسپارد و در به دست آوردن نيازهايش بر او تکيه کند:
و لله غيب السموات و الارض و اليه يرجع الامر کله فاعبده و توکل عليه. [2] .
و نهان آسمانها و زمين از آن خداست و تمام کارها به او بازگردانده مي شود؛ پس او را پرستش کن و بر او توکل نماي.
ازمة الامور طرا بيده
و الکل مستمدة من مدده [3] .
مهار همه چيز در دست اوست و همه چيز از عنايت او استمداد مي طلبد.
بل الله فاعبد و کن من الشاکرين- و ما قدورا الله حق قدره و الارض جيمعا قبضته يوم القيامة و السموات مطويات بيمينه سبحانه و تعالي عما يشرکون. [4] .
بلکه خدا را بپرست و از سپاسگزاران باش؛ و خداوند را آنچنان که بايد به بزرگي نشناخته اند و حال آنکه روز قيامت، زمين يکسره در قبضه ي قدرت اوست، و آسمانها در پيچيده به دست اوست؛ او منزه است و برتر است از آنچه (با وي) شريک مي گردانند.
در حقيقت، دختر بزرگوار پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله در اين قسمت از گفتار خويش، توحيد در عبادت (پرستش و اطاعت) را که همان توحيد عملي است، ثمره و تحقق عيني و جلوه ي توحيد در مراتب نظري آن مي داند؛ زيرا هر انساني که باور کند جز الله، هيچ موجودي «رب العالمين» نيست و جز او «الرحمن الرحيم» و «مالک يوم الدين» نيست، به راهنمايي عقل فطري، پرستش و اطاعت را نيز ويژه ي او خواهد دانست. براي همين، امام صادق عليه السلام فرمود: «العقل ما عبد به الرحمن».
پاورقي
[1] سوره ي انعام، آيه ي 161- 163.
[2] سوره ي هود، آيه ي 123.
[3] شعر از مقدمه ي منظومه ملا هادي سبزواري است.
[4] سوره ي زمر، آيه ي 66- 67.